(Bài mới nhất của T.Friedman đăng trên NYT, do Cù Tuấn chuyển ngữ)

Thomas Friedman là ai mà “dám” viết như đinh đóng cột vậy?
Ông là nhà báo, nhà bình luận quốc tế, 3 lần đoạt giải Pulitzer. Trước khi đọc bài ông viết, chúng ta cần biết đôi điều về ông.

Ông sinh ngày 20 tháng 7 năm 1953 là nhà bình luận người Mỹ về quan hệ chính trị giữa các nước, bao gồm việc mậu dịch quốc tế, các vấn đề Trung Đông, toàn cầu hóa và các vấn đề môi trường không khí. Ông là chủ 1 chuyên mục xuất hiện trên báo The New York Times 2 lần 1 tuần. Ông chủ yếu viết về đề tài đối ngoại bao gồm thương mại toàn cầu, Trung Đông và các vấn đề môi trường. (Ông đã 3 lần đoạt giải Pulitzer, 2 lần cho mảng Phóng sự quốc tế "International Reporting" (1983,1988) và 1 lần cho mảng Bình luận "Commentary"(2002))

Năm 1999, Thomas L.Friedman đã xuất bản cuốn sách Chiếc Lexus và cây ôliu về chủ đề toàn cầu hóa. Sau đó là hàng loạt tác phẩm cũng về chủ đề này. Năm 2002, ông đã xuất bản cuốn sách Kinh độ và thái độ: khám phá thế giới sau sự kiện 11-9.
Kể từ năm 2004, ông là 1 thành viên của Hội đồng Giải thưởng Pulitzer. Năm 2005 Thomas L.Friedman đã xuất bản cuốn sách Thế giới phẳng, tác phẩm làm nên tên tuổi của Friedman.

Năm 2009, trong cuốn sách Nóng, phẳng, chật, Thomas L.Friedman đã trình bày về sự nghiêm trọng của vấn đề khí hậu và vấn đề năng lượng cũng như sự cần thiết của một cuộc cách mạng xanh.

Năm 2011, ông xuất bản Đã từng là nước Mỹ, đồng tác giả với M. Mandelbaum, phân tích bốn thách thức lớn nhất của nước Mỹ, bao gồm toàn cầu hóa, cách mạng công nghệ thông tin, sự thâm hụt cán cân thanh toán và khối lượng tiêu thụ năng lượng.

Ông đã 2 lần đến Việt Nam. Lần gần nhất cách đây 11 năm, từ ngày 6 đến 11-5-2014 sau lần thứ nhất, cách đó gần 2 thập kỷ.

Và đây là bài ông viết ngay sau cuộc điện đàm Trump-Putin về hòa bình ở Ukraine.
"Kể từ khi Tổng thống Trump trở lại văn phòng và bắt đầu cố gắng thực hiện lời tuyên bố của mình về việc chấm dứt chiến tranh Ukraine trong vài ngày, nhờ vào mối quan hệ của ông với Tổng thống Nga Vladimir Putin, tôi đã có mối lo ngại dai dẳng rằng có đoạn nào đó đã bị mất trong bản dịch khi nhắc đến mối quan hệ thân thiết giữa Putin và Trump.

Khi người phiên dịch nói với Trump rằng Putin nói rằng ông ấy sẵn sàng làm bất cứ điều gì vì "hòa bình" ở Ukraine, tôi khá chắc chắn rằng Putin thực sự muốn nói rằng ông ấy sẵn sàng làm bất cứ điều gì vì "một phần đất" của Ukraine.

Bạn biết những "từ đồng âm" đó chứ — chúng thực sự có thể khiến bạn gặp rất nhiều rắc rối nếu bạn không lắng nghe cẩn thận. Hoặc nếu bạn chỉ nghe những gì bạn muốn nghe.

New York Times đưa tin rằng trong cuộc điện đàm kéo dài hai tiếng rưỡi với Trump vào thứ Ba, theo Điện Kremlin, Putin đã đồng ý dừng các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng của Ukraine, nhưng Putin đã nói rõ rằng ông sẽ không đồng ý với lệnh ngừng bắn chung trong 30 ngày mà Mỹ và Ukraine đã đồng ý và đề xuất với Nga.

Điện Kremlin cũng nói rằng "điều kiện then chốt" của Putin để chấm dứt xung đột là "chấm dứt hoàn toàn" hỗ trợ quân sự và tình báo nước ngoài cho Kyiv — nói cách khác, tước bỏ mọi khả năng chống lại việc Nga tiếp quản hoàn toàn Ukraine. Thêm bằng chứng nữa nếu ai đó cần, rằng Putin không phải, như Trump đã ngu ngốc tin tưởng, tìm kiếm hòa bình với Ukraine; ông ta đang tìm cách sở hữu Ukraine.

Mong bạn sẽ tha thứ cho tôi, nhưng tôi không tin một từ nào mà Trump và Putin nói về các cuộc trò chuyện riêng tư của họ về Ukraine — bao gồm cả các từ "và" và "cái", như nhà văn Mary McCarthy đã nói một cách nổi tiếng về tính xác thực của đối thủ Lillian Hellman của bà. Bởi vì có điều gì đó không ổn ngay từ đầu với toàn bộ thỏa thuận Trump-Putin này về Ukraine.

Tôi chỉ có quá nhiều câu hỏi chưa được trả lời. Hãy để tôi đếm xem.
Trước hết, Ngoại trưởng Henry Kissinger đã mất hơn một tháng ngoại giao con thoi căng thẳng để đưa ra các thỏa thuận rút quân giữa Israel và Ai Cập và Israel và Syria, nhằm chấm dứt cuộc chiến năm 1973 — và tất cả các bên đều muốn có một thỏa thuận. Bạn có cho rằng hai cuộc gặp giữa Steve Witkoff, bạn của Trump và Putin ở Moscow và một vài cuộc điện thoại giữa Putin và Trump là đủ để chấm dứt cuộc xâm lược Ukraine của Nga theo các điều khoản hợp lý cho Kyiv không?
Trump không thể bán một khách sạn nhanh đến như vậy — trừ khi ông ta vừa bán vừa cho.

Đợi đã, đợi đã — trừ khi ông ta cho đi toàn bộ…
Lạy Chúa, tôi hy vọng đó không phải là những gì chúng ta đang chứng kiến ở đây. Thông điệp gửi đến Tổng thống Trump và Phó Tổng thống JD Vance: Nếu các người bán Ukraine cho Putin, các người sẽ mãi mãi mang dấu ấn của Cain trên trán mình như những kẻ phản bội một giá trị cốt lõi đã thúc đẩy chính sách đối ngoại của Mỹ trong 250 năm — đó là bảo vệ tự do chống lại sự chuyên chế.

Quốc gia của chúng ta chưa bao giờ trắng trợn bán rẻ một đất nước đang đấu tranh để giành tự do, điều mà chúng ta và các đồng minh đã ủng hộ trong ba năm qua. Nếu Trump và Vance làm vậy, dấu ấn của Cain sẽ không bao giờ phai nhòa. Hai người sẽ đi vào lịch sử với cái tên "Neville Trump" và "Benedict Vance". Tương tự như Ngoại trưởng Marco Rubio, Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth và cố vấn an ninh quốc gia Michael Waltz.

Tại sao tôi còn nghi ngờ? Bởi vì Trump cứ nói rằng tất cả những gì ông ta muốn làm là chấm dứt "việc tàn sát" ở Ukraine. Tôi đồng ý với điều đó. Nhưng cách dễ dàng và nhanh nhất để chấm dứt cuộc tàn sát là bên bắt đầu cuộc tàn sát, bên có quân đội xâm lược Ukraine vì những lý do hoàn toàn bịa đặt, phải rời khỏi Ukraine. Xong ngay — cuộc tàn sát sẽ kết thúc.

Putin chỉ cần nhờ đến sự giúp đỡ của Trump nếu ông ta muốn điều gì đó hơn là chấm dứt cuộc tàn sát. Tôi hiểu rằng Ukraine sẽ phải nhượng bộ Putin một điều gì đó. Câu hỏi là nhượng bộ bao nhiêu đây? Tôi cũng hiểu rằng cách duy nhất để Putin có được miếng bánh cực lớn mà ông ta muốn và các hạn chế sau chiến tranh mà ông ta muốn áp đặt lên Ukraine — mà không cần thêm chiến tranh — là bằng cách nhờ Trump thực hiện chúng cho ông ta.

Tại sao tôi còn nghi ngờ? Bởi vì Trump đã bỏ mặc tất cả các đồng minh châu Âu của chúng ta khi ông ta đàm phán với Putin. Xin lỗi, nhưng các đồng minh châu Âu của chúng ta đã đóng góp hàng tỷ đô la cho thiết bị quân sự, viện trợ kinh tế và hỗ trợ người tị nạn cho Ukraine — nhiều hơn cả Mỹ, điều mà Trump đã nói dối — và họ đã nói rõ rằng giờ đây họ đã sẵn sàng làm nhiều hơn nữa để ngăn Putin tràn quân vào Ukraine và tiếp theo sẽ đi tiếp đến nhà họ.

Vậy tại sao Trump lại tham gia đàm phán với Putin và không mang theo đòn bẩy tốt nhất của chúng ta — các đồng minh của chúng ta — cùng với ông ta? Và tại sao ông ta lại rõ ràng tắt rồi lại bật viện trợ quân sự và tình báo của Mỹ cho Ukraine — sau khi gọi Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky là "một tên độc tài" một cách đáng xấu hổ?

Xin lỗi, tôi cũng thấy không ổn. Điều khiến Kissinger và Ngoại trưởng James Baker trở thành những nhà đàm phán đặc biệt hiệu quả là họ biết cách tận dụng các đồng minh của chúng ta để khuếch đại sức mạnh của Mỹ. Trump đã ngu ngốc quay lưng lại với các đồng minh của chúng ta, trong khi lại chìa tay ra với Putin. Đó là cách bạn từ bỏ đòn bẩy.

Tận dụng các đồng minh — tài sản lớn nhất mà chúng ta có mà Putin không có — "là tất cả những gì về nghệ thuật chính trị thông minh", Dennis Ross, cố vấn lâu năm về Trung Đông của các tổng thống Mỹ, đã nói với tôi như vậy.

"Chìa khóa của nghệ thuật chính trị tốt là biết cách sử dụng đòn bẩy mà bạn có — cách kết hợp phương tiện của bạn với mục tiêu của bạn. Điều trớ trêu là Trump tin vào đòn bẩy — nhưng lại không sử dụng tất cả các phương tiện mà ông ấy có" ở Ukraine. Ross, tác giả của cuốn sách kịp thời và vừa được xuất bản "Nghệ thuật chính trị 2.0: Những gì nước Mỹ cần để lãnh đạo trong một thế giới đa cực" cho biết.

Một điều cũng có vẻ không ổn với tôi là Trump dường như không biết tại sao Putin lại tốt với ông ấy như vậy. Như một nhà phân tích chính sách đối ngoại người Nga tại Moscow đã nói với tôi gần đây: "Trump không hiểu rằng Putin chỉ đang thao túng ông để đạt được mục tiêu chính của Putin: làm giảm vị thế quốc tế của Mỹ, phá hủy mạng lưới liên minh an ninh của Mỹ — quan trọng nhất là ở châu Âu — và làm mất ổn định nội bộ Mỹ, do đó làm cho thế giới an toàn cho Putin và Tập Cận Bình".

Nhà phân tích này nói thêm rằng Trump đã từ chối hiểu rằng Putin và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đều muốn thấy nước Mỹ bị giới hạn ở Tây Bán cầu thay vì gây rối với bất kỳ ai trong số họ ở châu Âu hoặc châu Á/Thái Bình Dương — và họ coi Trump là quân cờ của họ để thực hiện điều đó.

Cuối cùng, và tóm tắt lại tất cả những điều trên, với tôi, có vẻ như Trump chưa bao giờ làm rõ những nhượng bộ, hy sinh và đảm bảo nào mà ông yêu cầu từ Nga để đạt được thỏa thuận hòa bình về Ukraine. Và ai tham gia vào một cuộc đàm phán mà không có một ranh giới rất rõ ràng, không lay chuyển về các lợi ích cốt lõi của Mỹ?

Có những cách bền vững để chấm dứt chiến tranh và duy trì chiến tranh, và có những cách không bền vững. Tất cả đều phụ thuộc vào lợi nhuận ròng — và nếu lợi nhuận ròng của chúng ta khác biệt cơ bản so với lợi nhuận ròng của Ukraine và các đồng minh của chúng ta, tôi không nghĩ họ sẽ đầu hàng chỉ vì mối quan hệ thân thiết giữa Trump và Putin.

Putin muốn một Ukraine với chính phủ về cơ bản giống như nước chư hầu láng giềng Belarus của ông ta, chứ không phải một Ukraine độc lập như nước láng giềng Ba Lan — một nền dân chủ thị trường tự do đóng vai trò neo giữ trong Liên minh châu Âu.

Trump muốn một Ukraine như thế nào? Phiên bản Belarus hay phiên bản Ba Lan?
Tôi hoàn toàn không nghi ngờ gì về lợi ích của Ukraine, lợi ích của Mỹ và lợi ích của các đồng minh châu Âu của chúng ta. Điều khiến tôi băn khoăn là tôi không biết Donald Trump nghĩ lợi ích cá nhân của ông ta là gì— và đó là tất cả những gì quan trọng hiện nay đối với Trump.

Cho đến khi rõ ràng rằng lợi nhuận ròng của Trump là lợi nhuận ròng của Mỹ — không chính thức giao nộp lãnh thổ Ukraine cho Putin, mà chỉ đơn giản là ngừng bắn; không có tư cách thành viên NATO cho Ukraine, mà là tư cách thành viên Liên minh châu Âu; và một lực lượng gìn giữ hòa bình quốc tế trên thực địa, được hỗ trợ về mặt tình báo và vật chất từ Mỹ — tôi rất, rất nghi ngờ mọi từ mà Trump và Putin nói về Ukraine, gồm cả mớ từ ngữ này nọ lọ chai...."
(Cù Tuấn chuyển ngữ).