Ông hẹn đến với chương trình minishow (do BSA tổ chức ở Hà Nội ngày 26/12/2025) lúc 7g sáng và cho biết, dự định ở đó, trò chuyện với mọi người đến 8g rồi phải đi Ninh Bình. Cuộc hẹn bắt đầu trễ vài phút nhưng thật sôi động nên kéo dài quá 30 phút. Rồi ông chào tạm biệt. Bỗng 90 phút sau, ông gửi lại cho ban tổ chức minishow bản ý kiến, cũng là những đề nghị dưới đây...

Tôi, chủ tút này, đã đọc và chỉ có thể giải thích về tốc độ và chất lượng của một bài viết tràn trề, súc tích như thê này là kết quả của sự tích lùy lâu dài từ… một tình cảm THIẾT THA!

Mời bạn đọc bài viết chớp nhoáng của ông mà người nhận ai cũng bồi hồi.

"Gửi các bạn chuyên gia và nhà tổ chức chương trình “Khởi nghiệp Xanh,

Tôi viết bài này sau cuộc trò chuyện ngắn với các bạn. Cuộc trao đổi ngắn và thắng thắn. Tôi mạo muội nói về hình dung của tôi về một cái thang đo. Thực lòng tôi nghĩ chỉ những người trong cuộc mới hiểu cặn kẽ và thiết kế cái thang sao cho phù hợp. Và, tất nhiên vẫn có thể thước đo kết hợp thêm con số doanh thu của doanh nghiệp. Tôi tạm đặt tựa sau cho những hình dung của tôi.

CẦN MỘT “THANG ĐO” CHO KHỞI NGHIỆP NÔNG NGHIỆP

Buổi sáng ở một vùng quê miền Tây, người nông dân quen tay đặt chiếc thước tre bên bờ ruộng. Không phải để đo cho vui. Mực nước cao hay thấp quyết định hôm nay mở cống hay giữ nước, gieo sạ hay chờ thêm vài ngày. Ruộng không nói, nhưng con nước thì có thang đo của nó. Nhờ vậy, người nông dân biết lúc nào nên tiến, lúc nào nên lùi.

Khởi nghiệp nông nghiệp cũng vậy. Nhưng suốt một thời gian dài, không ít bạn trẻ bước vào con đường này bằng cảm xúc nhiều hơn là thước đo.

Khi khởi nghiệp đi bằng niềm tin… mà thiếu la bàn.

Trong các chương trình hỗ trợ khởi nghiệp nông nghiệp, không hiếm những dự án bắt đầu rất đẹp. Sản phẩm tử tế, câu chuyện hay, người làm đầy nhiệt huyết. Nhưng đi được một đoạn thì chậm lại, loay hoay, rồi lặng lẽ rẽ sang hướng khác.

Hỏi vì sao?
Có khi vì thị trường chưa mở.
Có khi vì chi phí đội lên.
Có khi vì không biết mình đang “đi nhanh hay chậm hơn hôm qua”.
Không phải vì thiếu nỗ lực, mà vì thiếu một thang đo để soi mình.

Có một nguyên lý quản trị tưởng như khô khan nhưng lại rất đời: “Không đo lường được thì không cải thiện được”.
Trong nông nghiệp, người ta đo nước, đo đất, đo mùa. Trong kinh doanh, người ta đo doanh thu, chi phí, lợi nhuận. Nhưng trong khởi nghiệp nông nghiệp, nhiều thứ quan trọng hơn con số lại chưa được đo.

Thang đo không chỉ là tiền.
Nếu chỉ lấy doanh thu làm thước đo duy nhất, thì khởi nghiệp nông nghiệp sẽ rất dễ nản. Bởi cây cần thời gian lớn, đất cần thời gian hồi sinh, thị trường cần thời gian để tin. Vì vậy, đã đến lúc hệ sinh thái khởi nghiệp nông nghiệp cần một thang đo đa chiều, để các bạn trẻ biết mình đang đứng ở đâu trên hành trình.

Thang đo ấy bắt đầu từ những câu hỏi rất giản dị:
• Sản phẩm hôm nay tử tế hơn hôm qua ở điểm nào?
• Quy trình sản xuất đã giảm được bao nhiêu rủi ro cho môi trường?
• Người nông dân trong chuỗi có thu nhập ổn định hơn hay không?
• Khách hàng quay lại vì điều gì?
• Câu chuyện của mình đã chạm được ai, ở đâu?
Những điều đó không phải lúc nào cũng đo bằng tiền, nhưng đều để lại dấu vết: bằng hành vi, bằng sự lặp lại, bằng niềm tin tích lũy.

Hình dung thang đo doanh nghiệp khởi nghiệp trong hệ sinh thái BSA
Nếu coi hành trình khởi nghiệp như mực nước trong ruộng lúa, thì thang đo không cần quá phức tạp. Chỉ cần đủ nấc để người đi biết mình đang ở đâu.

Nấc 1 - Có ý tưởng, có người làm
Có một vấn đề thật trong nông nghiệp được nhìn thấy.
Có người sẵn sàng dấn thân.
Thang đo ở nấc này không hỏi lời lãi, mà hỏi:
Mình có hiểu đất, hiểu người, hiểu nỗi lo thật sự chưa?

Nấc 2 - Có sản phẩm thử nghiệm
Sản phẩm chưa cần hoàn hảo, nhưng đã ra hình, ra mùi, ra vị.
Có người dùng thử. Có phản hồi.
Thang đo là khả năng học nhanh từ sai.

Nấc 3 - Có thị trường bước đầu
Bắt đầu có khách quay lại.
Có dòng tiền nhỏ nhưng đều.
Có điều chỉnh liên tục theo phản hồi.
Thang đo không chỉ là doanh thu, mà là câu hỏi: Khách ở lại vì giá rẻ hay vì tin mình?

Nấc 4 - Có chuỗi giá trị, có cộng đồng
Doanh nghiệp không còn đi một mình.
Có nông dân đồng hành.
Có đối tác cùng chia sẻ rủi ro.
Thang đo là câu hỏi: Mình làm tốt hơn cho bao nhiêu người trong chuỗi?

Nấc 5 - Có hệ sinh thái, có khả năng lan tỏa
Doanh nghiệp không chỉ bán sản phẩm, mà chia sẻ kinh nghiệm, truyền cảm hứng, kéo người khác cùng đi.
Thang đo lúc này là dấu hỏi: Nếu mình dừng lại, hệ sinh thái có yếu đi không?

Những nấc thang cao hơn - Chất lượng của tăng trưởng
Khi đã đi được một đoạn, khởi nghiệp nông nghiệp không chỉ cần lớn lên, mà cần lớn lên đúng cách.

Nấc 6 - Sáng tạo thực sự
Sáng tạo không chỉ là làm khác, mà là giải quyết được bế tắc thật: từ phụ phẩm thành tài nguyên, từ nông nghiệp sang giáo dục, du lịch, văn hóa.
Thang đo lúc này là: Sáng tạo này giúp ai làm tốt hơn?

Nấc 7 - Kinh tế tuần hoàn
Doanh nghiệp khởi nghiệp bắt đầu hỏi: Phần bỏ đi hôm nay có trở thành đầu vào ngày mai không?
Thang đo ở đây là độ bền: bền với đất, với nước, với sinh kế.

Nấc 8 - Thực phẩm dinh dưỡng
Không chỉ bán được, mà nuôi dưỡng được con người.
Không chỉ no, mà khỏe.
Không chỉ sạch, mà minh bạch và tử tế.
Thang đo là chất lượng sống mà thực phẩm mang lại.

Thang đo mở - Để tự soi và hỗ trợ, không phán xét
Quan trọng nhất, thang đo này không phải cầu thang cứng nhắc.
Có người mạnh sáng tạo nhưng đang học thị trường.
Có người làm tốt tuần hoàn nhưng còn nhỏ quy mô.
Có người bắt đầu từ thực phẩm dinh dưỡng rồi mới hoàn thiện chuỗi.
Thang đo để nhìn rõ mình, không để so hơn - thua.

BSA - người giữ thước, không cầm roi
Trong hệ sinh thái khởi nghiệp nông nghiệp, BSA có thể là người giữ thước: đủ rõ để người trẻ không đi trong sương mù, đủ rộng để không bóp nghẹt sáng tạo, đủ nhân văn để ai cũng có chỗ đứng.

Khởi nghiệp nông nghiệp là hành trình dài. Cần nhiệt huyết để bắt đầu, nhưng cần đo lường để đi tới. Và có lẽ, câu hỏi quan trọng nhất mà mỗi người làm khởi nghiệp nông nghiệp nên tự hỏi mình, vẫn rất đời, rất ruộng đồng: Hôm nay, mình đang đứng ở nấc nào trên thang đo?

Lê Minh Hoan