(Bài viết cuối cùng của Joseph S. Nye, Jr. , một người khổng lồ trong lĩnh vực quan hệ quốc tế, người khai sinh khái niệm “quyền lực mềm” (vừa qua đời ngày 6/5/2025 ở tuổi 88).

Bài này tóm tắt di sản phong phú về những hiểu biết sâu sắc góp phần định hình hoạt động của chính trị toàn cầu. Xin trích dịch một số đoạn chính sau đây.

CAMBRIDGE – Quyền lực là khả năng khiến người khác làm những gì bạn muốn. Điều đó có thể đạt được bằng cách ép buộc (“dùng gậy”), hay tưởng thưởng, trả công (“cà rốt”) và thu hút (“mật ong”). Hai phương pháp đầu tiên là các hình thức của quyền lực cứng, trong khi phương pháp thứ 3 (thu hút) là quyền lực mềm. Quyền lực mềm phát triển từ nền văn hóa, các giá trị chính trị và chính sách đối ngoại của một quốc gia. Trong ngắn hạn, quyền lực cứng thường lấn át quyền lực mềm. Nhưng về lâu dài, quyền lực mềm thường chiếm ưu thế.

Joseph Stalin đã từng chế giễu hỏi: “Giáo hoàng có bao nhiêu sư đoàn?” Nhưng chế độ giáo hoàng vẫn tiếp tục cho đến ngày nay, trong khi Liên Xô của Stalin đã không còn nữa.

Lựa chọn hiện sinh của châu Âu? Radosław Sikorski thúc giục người châu Âu, vì lợi ích an ninh của chính họ, hãy coi những gì Donald Trump đang làm là nghiêm túc, theo nghĩa đen.

Nếu các đồng minh thấy bạn là người hiền lành và đáng tin cậy, họ có nhiều khả năng sẽ cởi mở để thuyết phục và làm theo sự dẫn dắt của bạn. Nếu họ thấy bạn là kẻ bắt nạt không đáng tin cậy, họ có nhiều khả năng sẽ chậm trễ và giảm sự phụ thuộc lẫn nhau khi có thể.

Một sự hiểu biết đúng đắn về quyền lực phải bao gồm cả khía cạnh cứng và mềm của nó.

Machiavelli nói rằng một hoàng tử được kính sợ còn hơn được yêu mến. Nhưng tốt nhất là cả hai. Bởi vì quyền lực mềm tự thân hiếm khi là đủ và vì tác động của nó mất nhiều thời gian hơn để nhận ra, nên các nhà lãnh đạo chính trị thường bị cám dỗ (ưa thích) dùng đến quyền lực cứng, ép buộc hoặc trả tiền. Tuy nhiên, khi sử dụng riêng lẻ, quyền lực cứng có thể tốn kém hơn so với khi kết hợp với quyền lực mềm của sự hấp dẫn.

Bức tường Berlin không khuất phục trước một loạt pháo binh; nó không còn do những người đã mất niềm tin vào Chủ nghĩa thống trị khi đó và bị thu hút bởi các giá trị tiến bộ. Sau Thế chiến II, Hoa Kỳ là quốc gia hùng mạnh nhất, đã cố gắng đưa các giá trị của mình vào cái được gọi là "trật tự quốc tế tự do" - một khuôn khổ bao gồm Liên hợp quốc, các thể chế kinh tế Bretton Woods và các cơ quan đa phương khác.

Donald Trump là người đầu tiên bác bỏ ý tưởng rằng quyền lực mềm có bất kỳ giá trị nào trong chính sách đối ngoại. Một trong những hành động đầu tiên của ông khi trở lại nhiệm sở là rút khỏi thỏa thuận khí hậu Paris và Tổ chức Y tế Thế giới, bất chấp những mối đe dọa rõ ràng mà biến đổi khí hậu và đại dịch gây ra.

Hậu quả của việc chính quyền Hoa Kỳ từ bỏ quyền lực mềm là quá dễ đoán. Việc ép buộc các đồng minh dân chủ như Đan Mạch hoặc Canada làm suy yếu lòng tin vào các liên minh. Việc đe dọa Panama đã khơi dậy nỗi sợ hãi về chủ nghĩa đế quốc trên khắp Châu Mỹ Latinh. Việc làm tê liệt Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) - do Tổng thống John F. Kennedy thành lập năm 1961 - làm suy yếu danh tiếng hào phóng và nhân từ của Hoa Kỳ.

Việc làm im lặng Đài Tiếng nói Hoa Kỳ là một món quà cho các đối thủ chính trị. Việc áp thuế quan đối với bạn bè khiến nước Mỹ có vẻ không đáng tin cậy. Cố gắng kìm hãm quyền tự do ngôn luận trong nước làm suy yếu uy tín trong chính người dân Mỹ.

Danh sách này có thể tiếp tục... Đồng thời cũng có danh sách 30 cá nhân có ảnh hưởng từ giới học thuật, hoạch định chính sách, xã hội dân sự và khu vực tư nhân, sẵn sàng định hình các cuộc tranh luận quốc tế trong những năm tới— những tiếng nói thách thức trí tuệ thông thường và mở ra một con đường mới.

Trump đã định nghĩa Trung Quốc là thách thức lớn của nước Mỹ, và bản thân Trung Quốc đã đầu tư vào quyền lực mềm kể từ năm 2007, khi Chủ tịch Trung Quốc khi đó là Hồ Cẩm Đào nói với Đảng Cộng sản Trung Quốc rằng đất nước cần phải trở nên hấp dẫn hơn đối với những nước khác. Nhưng Trung Quốc từ lâu đã phải đối mặt với hai trở ngại lớn về mặt này. Thứ nhất, họ duy trì các tranh chấp lãnh thổ với nhiều nước láng giềng. Thứ hai, họ nhấn mạnh vào việc duy trì sự kiểm soát chặt chẽ đối với xã hội dân sự.

Các cuộc thăm dò dư luận khi hỏi mọi người trên khắp thế giới về những quốc gia mà họ thấy hấp dẫn cho thấy ý muốn “trở nên hấp dẫn hơn đối với các nước khác” là không phải dễ dàng gì.

Từ đó, người ta có thể tự hỏi những cuộc khảo sát kiểu này sẽ cho thấy điều gì trong những năm tới nếu Trump tiếp tục làm suy yếu quyền lực mềm của Mỹ. Chắc chắn, quyền lực mềm của Mỹ đã có những thăng trầm trong những năm qua. Hoa Kỳ không được ưa chuộng ở nhiều quốc gia trong các cuộc chiến tranh như ở Việt Nam và Iraq. Nhưng quyền lực mềm bắt nguồn từ xã hội và văn hóa của một quốc gia cũng như từ các hành động của chính phủ. Ngay cả trong Chiến tranh Việt Nam, khi đám đông diễu hành qua các đường phố trên khắp thế giới để phản đối các chính sách của Hoa Kỳ, họ đã hát bài quốc ca về quyền công dân của Hoa Kỳ "Chúng ta sẽ vượt qua". Một xã hội cởi mở cho phép phản đối, đó có thể là một tài sản của quyền lực mềm. Nhưng liệu quyền lực mềm về văn hóa của Hoa Kỳ có tồn tại được sau sự suy thoái quyền lực mềm trong những năm sắp tới không?

Đất nước này có một nền văn hóa chính trị kiên cường và một hiến pháp liên bang khuyến khích kiểm tra và cân bằng. Có xã hội dân sự vẫn mạnh mẽ và các tòa án độc lập. Nhiều tổ chức đã đệ đơn kiện để thách thức các hành động của Trump và các thị trường đã báo hiệu sự bất mãn với các chính sách kinh tế của Trump. Quyền lực mềm của Hoa Kỳ đã phục hồi dần những điểm thấp trong các cuộc chiến tranh Việt Nam và Iraq. Nhưng một khi lòng tin đã mất, nó không dễ dàng được khôi phục lại.

Sau cuộc xâm lược Ukraine, Nga đã mất hầu hết quyền lực mềm mà họ có, và hiện nay, Trung Quốc đang nỗ lực lấp đầy bất kỳ khoảng trống nào mà Trump tạo ra.

Theo cách ông Tập nói, phương Đông đang trỗi dậy so với phương Tây. Nếu Trump nghĩ rằng ông có thể cạnh tranh với Trung Quốc bằng cách làm suy yếu lòng tin giữa các đồng minh của Mỹ, khẳng định tham vọng đế quốc với những đồng minh thân cận nhất, phá hủy USAID, tắt luôn Tiếng nói phát thanh Hoa Kỳ, thách thức luật pháp trong nước và rút khỏi các cơ quan của Liên hợp quốc, thì ông có khả năng sẽ không thành công.

Việc khôi phục những gì ông đã phá hủy không phải là không thể, nhưng sẽ tốn kém.

(Joseph S. Nye, Jr., là Trưởng khoa Trường Kennedy của Đại học Harvard, trợ lý bộ trưởng quốc phòng Hoa Kỳ và là tác giả của cuốn “Do Morals Matter?” và cuốn hồi ký “A Life in the American Century”)