Đi team building với cơ quan BSA, tôi bước vào chợ Phan Thiết, lạ lẫm khi nghe rao: Thanh long đây, chỉ có 3.000 đồng một kí đêê! Sáng qua, tôi còn đi chợ Phú Nhuận gần nhà, nghe rao: Cam sành 8.000 đ một kí đây. Trời, 3000 với 8000.

Nghe đau lòng không, giá đó, thì họ mua của nông dân bao nhiều đồng một kí? Khi thảo luận, có một loại nguyên nhân được đề cập: nạn bẻ kèo gây ra hỗn loạn, khiến thị trường rối ren, rồi dẫn tới tình trạng giảm giá, cùng kéo nhau... xuống đáy.

Mới đây tôi gặp một doanh nhân, Nguyễn Đình Tùng, Tổng giám đốc Vina T&T, đang xuất khẩu trái cây qua thị trường Hoa Kỳ rất thành công. Tôi hỏi anh, trong tất cả mọi điều tương tác hay hỗ trợ nông dân, anh có làm gì… khác người không mà giữ hợp đồng được ổn định với nông dân?. Tùng cười tự tin. Đã thử nhiều kiểu rồi chị, mà không dễ. Này nhé, trồng trọt hay chăn nuôi, nông dân cần 4 thứ: vốn, giống, vật tư (phân thuốc) và bao tiêu sản phẩm. Họ cần nhiêu mình đưa nhiêu, lúc nào cũng vui nhưng hễ "lái" tới, bỏ nhỏ, bí mật kéo giá lên là họ bắt đầu “nhức đầu chóng mặt" rồi xóa hợp đồng, bẻ kèo. Gần đây, tôi có thử một cách làm, thấy khá tốt…

Bắt đầu từ đâu hả bạn Tùng?

Tùng nói, từ niềm tin á chị. Thôi nghe lý thuyết quá vậy, Tùng ơi ? Tùng nhấn mạnh, không như chị hình dung đâu. Có một niềm tin rất cơ bản, là tôi luôn tin rắng chất lượng trái cây của Việt Nam nếu giữ được chất lượng mức tối ưu và ổn định thì không thua trái cây bất cứ nước nào. Và thứ nhì là nếu doanh nghiệp và nông dân, hai bên tin nhau thực lòng, hiện tại và cả tương lai, có trách nhiệm gắn với quyền lợi và hai bên tin nhau, ai cũng cố gắng đạt chất lượng và …nhất định không bẻ kèo thì tất cả ổn.

Tùng kể, mấy năm nay, anh đã tính tới một giải pháp. Anh sẵn lòng bỏ tiền đầu tư cho nông dân làm tiêu chuẩn Global Gap và phần nông dân thì phải cam kết tuân thủ làm ăn ngay thật, đúng qui trình, không sử dụng phân thuốc có chất cấm là có kết quả tốt. Anh vẫn bao tiêu sản phẩm. Nhưng anh không bao tiêu vô điều kiện, anh kiểm tra nông dân làm đúng lời hứa.

Phải có bộ máy bao nhiêu người, thù lao bao nhiêu để kiểm tra nông dân tuân thủ đúng như họ cam kết. Tùng hé lộ bí quyết. Nếu anh giúp nông dân lấy giấy chứng nhận tiêu chuẩn GLOBAL GAP, khi đã nhận giấy chứng nhận, họ sẽ tập quen dần và rồi thành nề nếp là tuân thủ mấy trăm tiêu chí mà họ được huấn luyện và kiểm tra chặt chẽ lúc đầu. Việc tuân thủ thành tự nhiên, quán tính, danh dự mới xong bước đầu.

Tôi vờ hỏi một câu (tưởng) khó. Nhưng thị trường Hoa Kỳ là nơi mình xuất khẩu chính trái cây lại đâu có cần Global Gap? Tùng gật gù tự tin, đúng vậy, nhưng không cần “xét giấy”, nhà kinh doanh Hoa Kỳ cũng biết rằng nếu nông dân có tiêu chuẩn Nông nghiệp bền vững GLOBAL GAP thì họ sẽ tuân thủ nên nhà nhập khẩu Mỹ cũng tin hơn, và họ mua sản phẩm dễ hơn nhiều. Vì họ tin.

Tôi hỏi, nói nghe dễ nhỉ? Tùng hơi suy nghĩ. Vài năm đầu không dễ. Cũng có những khích bác và những lời bàn ra, tác động gây khó. Những lúc đó, cần 2 thứ trợ lực: chính quyền tại chỗ, họ ngày càng hiểu rằng chính Global Gap sẽ giúp họ dễ dồng hành với nông dân “tự giác” tuân thủ mà không cần kè kè kiểm soát và chính nhà đầu tư, là công ty phân phối cũng phải kiên định, sâu sát và công bằng.

Không cần phải làm với các hợp tác xã thật lớn (có thành tích mà có khi không có thực chất) mà hãy chọn các hợp tác xã mà xã viên có quyết tâm; chính thành công thấy rõ, đơn hàng ổn định và giá đạt được tăng dần, ngày càng phát triển số lượng bán… thì nông dân, thường nhìn nhau, “thấy mới tin” nay thấy vài mùa là yên lòng, tham gia vào hợp tác xã.

Tùng hẹn tôi cùng đi thăm HTX Trạng Tí ở Cần Thơ (khu nông trường sông Hậu cũ), chuyên trồng nhãn Idor hay 2 HTX Tân Thạch, Tiến Thủy trồng bưởi ở Bến Tre, rồi HTX trồng dừa cũng ở Bến Tre.

Tôi từng theo dõi chuyện bán hàng xuất khẩu của các DN Việt.

Họ chẳng cần lên báo về thành tích, với họ, không có nạn bẻ kèo, làm ăn ngày càng tốt lên là điều họ cần nhất.

Vì vậy, tuy họ không cần tôi kể chuyện lên phây, nhưng vốn chuyên làm xúc tiến cho nông sản bằng hỗ trợ các HTX, hộ nông dân đạt các tiêu chuẩn quốc tế (là có giấy thông hành vững chắc) tôi cũng viết về chuyện này. Và sẵn sàng rủ ai “thấy mới tin” thì đi cùng tôi trong 2 tour ủng hộ chuyển đổi Xanh trong nông nghiệp vào tháng 10/ 2025, Unitour và Company tour, để chiêm nghiệm cuộc thực chiến “trao cho nông dân tiêu chuẩn Nông nghiệp bền vững Global Gap” tạo niềm tin lẫn nhau bền vững, nhất quyết không bẻ kèo.