ĐÓA HỒNG THỨ NHẤT. TS HƯƠNG ĐẶNG
Cách đây 1 giờ, anh bạn thân Cao Tiến Vị gửi cho tôi một bài viết cảm động về ngày vui của nữ Tiến Sĩ Hương Đặng, sáng nay vừa nhận bằng Tiến Sĩ danh dự ngành kinh doanh của Đại học RMIT VN.

Người kể câu chuyện này là một người nổi tiếng khác, anh Jimmy Phạm, “bố già” của doanh nghiệp xã hội Việt Nam. Chuyện kể của anh: “Hôm nay, tôi ngồi giữa hàng ghế khán giả tại lễ tốt nghiệp RMIT 2025, xung quanh là những gia đình đầy tự hào, vỗ tay trong nước mắt, trái tim ngập tràn xúc động. Và tôi cũng như họ — nghẹn ngào, xúc động, biết ơn. Nhưng câu chuyện của tôi lại không giống những người khác.

Bởi vì trong biển người đội mũ áo cử nhân hôm nay, có một người không chỉ là một sinh viên tốt nghiệp. Cô ấy — và mãi mãi là — em gái nhỏ của tôi.

Gần 20 năm trước, cô bước qua cánh cửa của KOTO, khi đó chỉ là một cô gái trẻ — mong manh, tổn thương, bị cuộc đời và định kiến xã hội làm cho chai sạn. Một cô gái sinh ra trong nghèo khó, lớn lên trong bóng tối của bất công, từng bị gọi là “osin”, và đã từng phải gọi vỉa hè là nhà.

Nhưng hôm nay thì cô, là biểu tượng của sự kiên cường — nhận bằng Tiến sĩ danh dự ngành Kinh doanh từ Đại học RMIT.

Tiến sĩ Hương Đặng
Cô đến với KOTO, rồi từ học viên KOTO đến học giả toàn cầu tại Yale và Columbia. Từ bưng bê phục vụ trong nhà hàng đến sáng lập Hope Box — doanh nghiệp xã hội giúp đỡ phụ nữ từng bị bạo hành, những người đã đi qua con đường gian khó mà Hương cũng từng bước qua.

Cô ấy đã đi khắp thế giới. Phát biểu trong những căn phòng quyền lực. Và thay đổi biết bao cuộc đời.

Lâu nay, Hương thường nói rằng KOTO đã thay đổi cuộc đời mình. Cô gọi tôi là người đồng hành, là điểm tựa vững chắc. Nhưng có điều này cô ấy chưa từng biết:
Chính tôi mới là người được ban ơn.

Được chứng kiến hành trình của cô. Được nắm tay cô khi cuộc đời trở nên quá nặng nề. Được sát cánh cùng cô khi cuộc sống thử thách đến tận cùng. Được thấy một con sâu nhỏ đầy thương tích lột xác, trở thành cánh bướm xinh đẹp — và giờ đây, là một sức mạnh đáng nể.

Hương à, cảm ơn em.
Cảm ơn em đã cho anh thêm một lý do để thức dậy mỗi sáng với niềm tin và mục đích.
Em là đóa hồng mọc lên từ vệ đường. Em là câu chuyện khiến người ta tin trở lại — vào sự thay đổi, vào cơ hội thứ hai, vào nhau. Em đã làm thế giới này rực rỡ hơn. Và anh — cũng như biết bao người khác — đã trở nên tốt đẹp hơn khi được yêu thương em.
Chúc mừng Tiến sĩ Hương Đặng. Em gái của anh, người hùng của anh.
(JIMMY PHẠM.) Xem ghi chú về nhân vật Jimmy Pham cuối bài.

ĐÓA HỒNG THỨ HAI. NỮ PHI HÀNH GIA VŨ TRỤ NGƯỜI MỸ GỐC VIỆT ĐẦU TIÊN, AMANDA NGUYỄN

Sáng hôm qua, 14/4/2025, Amanda Nguyễn, nhà hoạt động dân quyền người Mỹ gốc Việt đã bay vào vũ trụ trong sứ mệnh du hành vũ trụ toàn nữ đầu tiên. Cụ thể trong chuyến bay này, Amanda tiến hành ba thí nghiệm khoa học trong không gian.

Cô là một sinh viên tốt nghiệp Harvard, thực tập tại NASA và sau đó làm việc tại Trung tâm Vật lý thiên văn của Harvard-Smithsonian và Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ. Năm 2019, Amanda Nguyễn đã được đề cử giải Nobel Hòa bình cho sự vận động của mình thay mặt cho những người sống sót sau vụ tấn công tình dục. Amanda, năm nay 34 tuổi, được báo chí Mỹ ca ngợi là người đã biến nỗi đau của đời mình thành luật pháp.

Câu chuyện đời của Amanda là một cuộc đấu tranh kiên cường. Cô bị cưỡng bức ở tuổi 22, Amanda Nguyễn đã bị sốc khi biết rằng cô sẽ phải trả nhiều tiền cho bộ dụng cụ khám nghiệm bằng chứng hiếp dâm của mình – và các bằng chứng này có thể bị tiêu hủy trước bất kỳ phiên tòa nào, do chưa có luật định gìn giữ.

Thay vì cố gắng quên đi, cô quyết định nộp một báo cáo cho cảnh sát - truy tố tội hiếp dâm ở Massachusetts có thời hiệu là 15 năm. Để hoàn tất hồ sơ, Amanda đã thực hiện nhiều xét nghiệm - công thức máu, xét nghiệm vi sinh, xét nghiệm hóa học, xét nghiệm thai kỳ …với hóa đơn 4.863,79 đô la - cũng như 65 giấy tờ. Dù vậy, cô lại tìm thấy một lỗ hổng luật pháp hết sức vô nghĩa và tàn khốc: tất cả các bộ dụng cụ xét nghiệm hiếp dâm của cô sẽ bị tiêu hủy sau sáu tháng.

Cô đặt câu hỏi “Trong các vụ án giết người, bằng chứng không bị phá hủy. Vậy tại sao tội hiếp dâm chủ yếu ảnh hưởng đến phụ nữ, thì bằng chứng bị vứt bỏ?”. Và cô quyết không dừng lại.

Sau sự kiện tranh đấu và thành công đó, Amanda Nguyễn đã kể lại trong cuốn sách Saving Five: Memoir of Hope tạo niềm cảm hứng tranh đấu cho bản thân và xã hội của thế hệ trẻ. Cô đã xây dựng một nhóm những người – nạn nhân của các vụ cưỡng hiếp – thành một phong trào mạnh mẽ tên là Rise. Họ đã viết Dự luật về Quyền của những người sống sót sau vụ tấn công tình dục, bao gồm quyền đòi luật pháp phải bảo lưu, không được tiêu hủy bộ dụng cụ xét nghiệm hiếp dâm cho đến khi hết thời hiệu và quyền không phải trả tiền để thực hiện việc đó.

Hoạt động này đã vọng đến Tòa Bạch Ốc. Tổng thống Obama đã ký thành luật liên bang vào Tháng Mười năm 2016 - ba năm sau khi vụ Amanda bị cưỡng hiếp. Kể từ đó, tổ chức Rise đã đấu tranh thành công 91 trường hợp trong thập niên qua. Sự lan tỏa ý chí bảo vệ người phụ nữ của cô đã dẫn đến việc năm 2019, cô được đề cử giải Nobel hòa bình và năm 2022, cô là một trong những người phụ nữ của năm do tạp chí Time bình chọn.

Một trong những thí nghiệm của cô trong không gian sẽ xoay quanh vấn đề chảy máu và kinh nguyệt - sự hấp thụ chất lỏng trong những thời điểm khác nhau của trọng lực. "Theo truyền thống, NASA cấm phụ nữ trở thành phi hành gia và một trong những lý do họ trích dẫn nhiều nhất là kinh nguyệt", cô nói. "Đó là lý do tại sao tôi đang làm điều đó". Thật cao quý cho cuộc đấu tranh cho quyền phổ quát của phụ nữ đi vào vũ trụ.

Từ một thuyền nhân, cô cùng gia đình đã băng qua đại dương đầy hiểm nguy, trở thành nhà khoa học và thành phi công vũ trụ và dành cả cuộc đời đấu tranh cho phẩm giá, quyền lợi của người phụ nữ.

Tên lửa New Shepard của Blue Origin chở Katy Perry, Gayle King, Aisha Bowe, Amanda Nguyen, Kerianne Flynn và Lauren Sanchez đã cất cánh thành công từ bệ phóng ở Tây Texas hướng đến Max Q. Sau 10 phút đã hạ cánh xuống mặt đất bằng dù.

PS. Jimmy Pham là một câu chuyện nhân văn rất đẹp khác. Anh có cha là người Hàn, mẹ Việt (mẹ anh sống ở Úc). Năm 1996, anh du lịch sang Việt Nam. Gặp các trẻ bụi đời, anh cảm thương và rồi xây dựng DN Xã hội, mở chuỗi nhà hàng KOTO (know one, teach one) để giúp trẻ, dạy nghề rồi ở luôn với sự nghiệp chăm sóc, dạy nghề trẻ bụi đời Hà Nội, TPHCM đến nay.